Mısır Medeniyeti Ulusal Müzesi ve Kavalalılar
Kim bu Tosun Paşa?
Mısır Medeniyeti Ulusal Müzesi’nin ana bölümünde, tarih kitaplarından hatırladığımız Kavalalı Mehmet Ali Paşa bizi karşılıyor. Biz de Paşa’ya olan saygımızdan hemen şapkamızı çıkarıp başlıyoruz incelemeye.
İlber Ortaylı’ya göre Erzincan göçmeni bir ailenin mensubu olan, bugün Yunanistan’da bulunan Kavala’da doğan Mehmet Ali Paşa ve oğullarını, Kahire’deki bu müzeye taşıyan ise kuşkusuz Mısır’da yaptıkları. Paşa, 1821 yılında yaptığı yatırımlarla Mısır’ı pamuk üretim merkezi haline getirmeyi hedefleyerek sulama kanalları açtırıp, pamuğu devlet kontrolünde ihraç etmeye başlamış. Batılı tarzda subay okulları açıp, Avrupa’ya öğrenci gönderen Kavalalı Mehmet Ali Paşa, silah ve gemi yapımı alanında fabrikalar kurup, Yabancı Diller Okulu’nun yanısıra, kimya, tıp ve mühendislik okullarının da temellerini atıp, 1828’de Mısır’da gazete bastırmaya başlamış. Kavala’dan Mısıra gelip Mısır tarihine yön veren Mehmet Ali Paşa’nın yaptığı reformist hareketler , bugün Mısır’ın en büyük müzesinde, Mısır kültürünün bir parçası olarak, gururla dünyaya sergilenmekte.
*1804’de Mısır Valisi olan Kavalalı Mehmet Ali Paşa, şehirdeki memlük gücüne son verdi. Oğlu Ahmet Tosun Paşa’nın vahhabi isyanlarını da bastırıp Mekke ve Medine’yi isyancılardan almayı başardı. 22 yaşında yakalandığı hastalık sonucu ölen Ahmet Tosun Paşa için , Aşık Esrari “Vehhabi Destanı”nda şunları yazmış;
“…Mehmet Paşam de ki müjdecim geldi Bonapart’a yetişti Medine doldı Cidde'yi Mekke'yi Tosun'um aldı Ahmet Paşa gibi genç aslanım var…”
Kavalalı Mehmet Ali Paşa’nın diğer oğlu İbrahim Paşa ise, isyandan sorumlu tutulan Abdullah bin Suud’u - ki kendisi bugun Suudi Arabistan’ı yöneten Suud Hanedanlığı’nın atasıdır - esir alarak İstanbul’a gönderdi. Bu gelişmelerle ününe ün katarak, zamanla güçlenen Paşa sonunda, bağlı olduğu Osmanlı ile karşı karşıya gelip, Osmanlı’yı da mağlup ederek Konya’ya kadar ilerledi. Çalkantılı geçen uzun bir dönem sonrasında, Rusya ve Avrupa ülkelerinin araya girmesiyle Osmanlı ile barış imzalayan ve 1849 yılında Kahire’de ölen Kavalalı Mehmet Ali Paşa’ya ve soyundan gelenlere Mısır Valiliği için veraset hakkı verildi. Bölge, Mısır Hidivliği, Mısır Sultanlığı ve Mısır Krallığı isimleriyle 1805 ile 1953 yılları arasında Kavalılar Hanedanlığı tarafından yönetildi.